2 september 2021

Het is maandag. Vanmiddag geef je een presentatie. Een hele belangrijke, over de resultaten van jouw team van het afgelopen kwartaal. Waarom moet jij dit doen? Jij kàn helemaal niet presenteren. De vorige keer was het een drama. Je weet het zeker, ook deze keer gaat het mis. De presentatie gaat precies zoals je dacht. Je komt moeilijk uit je woorden en de boodschap komt niet over. Daarna heb je maar één gedachte: zie je nou wel, ik kan gewoon niet presenteren!’.

Het is makkelijk om aan te nemen dat de presentatie niet goed ging, omdat je het niet kan. Maar is dit wel zo? Wat als je het omdraait? Ging de presentatie niet goed omdat je het écht niet kan, of kan je het niet, omdat je er al vanuit ging dat het niet goed zou gaan? Met andere woorden, heb je door je eigen gedachtes en gedrag de uitkomst waar je van tevoren bang voor was zelf gecreëerd? Dit noem je de zelfvervullende voorspelling.

De zelfvervullende voorspelling

De zelfvervullende voorspelling is een bekend fenomeen uit de sociologie. Zonder dat we het door hebben, krijgen we hier allemaal mee te maken. Kort gezegd is het een voorspelling die direct of indirect leidt tot het uitkomen van die voorspelling, omdat je je hiernaar gaat gedragen. In het voorbeeld van de presentatie, leidde de voorspelling dat de presentatie niet goed zou tot een minder goede voorbereiding. Het resultaat is dat de presentatie inderdaad niet goed ging. Een ander voorbeeld: jij denkt dat je leidinggevende je niet zit zitten. Door deze gedachte ervaar jij zijn feedback als een aanval en reageer je defensief. Voilà, je voorspelling komt uit. Je leidinggevende ziet je inderdáád niet meer zitten.

We koppelen de zelfvervullende voorspelling vaak aan negatieve ervaringen, maar het kan ook andersom. Het betekent namelijk dat je invloed hebt op uitkomsten in de toekomst. Negatieve gedachtes zorgen voor een slechte afloop, maar net zo goed zorgen positieve gedachtes voor een goede afloop. Als je tegen jezelf zegt dat je op maandag iedereen omver gaat blazen met je presentatie, ga je je hier (onbewust) ook naar gedragen door jezelf extra goed voor te bereiden. De kans is groot dat de presentatie goed gaat.

Een wereld vol loterijwinnaars?

Is het dan echt zo makkelijk? Als de zelfvervullende voorspelling altijd werkt, dan lopen er op de wereld waarschijnlijk alleen nog maar astronauten, profvoetballers en loterijwinnaars rond, toch? Dat is niet het geval, het is geen wondermiddel waardoor al je dromen uitkomen. Het begint bij de positieve gedachte, maar het werk, bijvoorbeeld het voorbereiden van een presentatie, moet je nog steeds doen. Als je je been breekt, zorgt een positieve mindset er niet voor dat je weer binnen drie dagen loopt. Het zorgt er wel voor dat je enthousiast en met vertrouwen aan de revalidatie begint waardoor je waarschijnlijk veel sneller herstelt.

 Hoe gebruik je de zelfvervullende voorspelling in je voordeel?

1. Maak gebruik van zelfreflectie:
Dit figuurlijke spiegeltje maakt je bewust van je gedrag. Door regelmatig op jezelf te reflecteren krijg je inzicht in onrealistische, negatieve aannames die je vaak maakt. Als je opziet tegen het geven van een presentatie, stel jezelf van tevoren vragen als, ‘welke presentaties zijn in het verleden wel goed gegaan?’, of ‘op welke presentatie ben ik het meest trots?’. Door vanuit zelfreflectie te zoeken naar positieve bevestigingen, is de kans groter dat het zelfvertrouwen toeneemt, wat weer leidt tot een positieve uitkomst.

2. Stel haalbare doelen:
Meerdere kleine stappen leiden uiteindelijk tot een grote stap. Begin dus bij het begin en stel stap voor stap kleine, haalbare doelen. Als je ze haalt, neemt het vertrouwen in een goede afloop toe, waardoor je daar (onbewust) je gedrag op aanpast.

3. Vraag (peer)feedback:
Peers zijn in staat om vanuit een objectieve blik naar jou te kijken. Waar jij vast kan zitten in vastgeroeste aannames over jezelf, kan een peer juist nieuwe, meer realistische inzichten geven. Een voorbeeld: samen met je collega voer je een eerste kennismakingsgesprek met een klant. Achteraf had je het gevoel dat je véél te snel aan het praten was. Jij legt dit voor aan je collega, maar tot je grote verbazing was het haar helemaal niet opgevallen. Zij vond juist dat je het super goed had voorbereid, omdat je alles zo op wist te noemen. Waarschijnlijk was je nooit achter deze visie gekomen als je het niet had gevraagd.

4. De zelfvervullende voorspelling in games
De kracht van de zelfvervullende voorspelling zie je ook terug in games. In kleine stapjes leidt een game je naar het einddoel. Spelers ervaren succes en krijgen steeds meer vertrouwen in hun eigen kracht. Waar we in het echte leven vaak geneigd zijn om succesverhalen aan onszelf toe te schrijven en negatieve ervaringen aan het lot, de sterren of die vervelende collega, is dat in een game niet mogelijk. Het ligt niet aan het ravijn dat jij doodgaat, het ligt aan jou. In een game neem je als vanzelf verantwoordelijkheid voor de uitkomst. Kan je iets niet, dan blijf je oefenen tot je het wel kan. En nog belangrijker, je hebt vertrouwen dat het gaat lukken. Zelfs als je de neiging hebt om op te geven is er toch weer dat stemmetje. ‘Je kan het. Kom, nog één keer proberen.’

Wat als je dat stemmetje ook zou horen bij het geven van die lastige presentatie of het voeren van een moeilijk gesprek? Dan kan het niet anders dat jeer steeds beter in wordt.

Of je nu Worlds of Warcraft uit wil spelen of een presentatie moet geven: de regie van je leven en je werk ligt bij jezelf. Je kan het (en dáárom kan je het).

Door Dennis Aussems  – Onderwijskundige bij IJsfontein