5 november 2013

Door Katinka van der Kooij

Vorige week vond het jaarlijkse congres Games for Health plaats. Ambities waren groots en uniform: games moeten ons gelukkiger en goedkoper maken. Het wondermiddel bleek meestal een bestaande therapie samengevat op een 2D scherm, verrijkt met scores en fantasie-elementen. Aan onderzoekers de oproep validatiestudies uit te voeren waardoor deze wondermiddelen tot geaccepteerde oplossingen transformeren.

Validatie van serious games in de zorg

Maar wat houdt validatie van een serious game in en wat kan validatie bijdragen aan de ontwikkeling van serious games? Onderwerp van een symposium en Games for Health keynote van Evert Hoogendoorn.

Voordat een zinvolle discussie over validatie van serious games in de zorg gehouden kan worden, moet duidelijk zijn welke claims precies gevalideerd moeten worden. Veelal leek gezocht te worden naar een methode om aan te tonen dat een game de ambities van haar ontwikkelaars waar maakt. Wanneer die ambities in verbetering van de gezondheidszorg liggen, wordt doorgaans gegrepen naar de methoden waarmee nieuwe medicijnen of behandelingen getoetst worden.

Een onderzoeksvoorstel wordt zorgvuldig beoordeeld door een medisch ethische commissie en zo’n zes maanden later kan een grootschalig experiment van start waarin patiënten willekeurig aan verschillende condities toegewezen worden (random controlled trial).  Voordat een subtiele maar betekenisvolle verandering in ons complexe gedrag met statistische zekerheid aangetoond kan worden, moeten grote aantallen proefpersonen over lange tijd bestudeerd worden. Een procedure die al snel jaren in beslag neemt en niet hoort bij de snelle ontwikkelingen in de digitale media.

Validatie van principes in plaats van games

Evert Hogendoorn stelt in zijn keynote lezing voor om niet langer een game als geheel te valideren maar om een game te ontwikkelen gebaseerd op gevalideerde principes. Zo kan een game binnen aanzienlijke tijd op de markt gebracht en worden deelnemers aan een validatiestudie niet blootgesteld aan een product waarvan de werking ongewis is.

een gevalideerd principe

Uit het publiek kwam de vraag wat een gevalideerd principe is. Een belangrijke vraag. Naar mijn mening is een gevalideerd principe een game mechanic waarvan kwantitatief aangetoond is welk effect zij op de speler heeft. Een voorbeeld is operant conditioneren. Pavlov’s experimenten hebben laten zien dat wanneer de beschikbaarheid van eten altijd samengaat met het geluid van een bel, honden op de bel leren te reageren zoals zij op het eten reageren. Psychologische experimenten hebben tal van varianten laten zien waarbij steeds weer werd aangetoond dat een gebeurtenis (‘stimulus’) een positieve of negatieve lading kan krijgen door deze met een bekende stimulus te koppelen. Een dergelijk principe kan in een game gebruikt worden om de affectieve lading van bijvoorbeeld een fobische stimulus te verminderen.

Sleutelen aan een component in ons gedrag

Een gevalideerd principe is dus niet meer dan een radartje in de game die een component in ons gedrag beïnvloedt. Validatie van principes stelt ontwikkelaars niet in staat de ambities van hun games met harde data te staven. Wel kan op basis van bestaande theorie aannemelijk gemaakt worden dat het sleutelen aan een component in ons gedrag de weg vrij maakt voor complexere gedragsverandering.

Behandeltrouw van jongeren met een cannabisverslaving

Samen met IJsfontein de TU Delft en Brijder Verslavingszorg werk ik aan een case waarin we behandeltrouw van jongeren met cannabisverslaving middels een game stimuleren. Wanneer wij laten zien dat jongeren vaker hun huiswerk maken omdat de game mechanics hen hiertoe aanzetten, leveren we geen bewijs dat onze game een effectief middel tegen cannabisverslaving is. Wel laten we zien dat we significante bijdrage bieden in de effectiviteit waarmee Brijder Verslavingszorg een door psychologen gevalideerde behandeling aan haar patiënten aanbiedt. Mijns inziens zijn grootste ambities op zijn plaats in het creatieve ontwerpproces en de marketing van een serious game, maar verlammen zij het validatieproces omdat ze de ontwikkelaars dwingen een te complexe, niet toetsbare gedragsverandering te testen.

Validatie van serious games als middel

Wanneer wij games als middel zien om het gedrag van de gebruiker via gevalideerde principes te beïnvloeden, verandert de validatie vraag. Niet langer hoeven we de ambities van volledige games te staven. Wel moeten we aantonen dat een principe in het game medium zo werkt als zij werkt in de context waarin zij onderzocht is. Onderzoek dat algemene informatie oplevert voor het ontwerp van serious games. Een goed voorbeeld zijn revalidatiegames. Leren we natuurlijke bewegingen even goed aan de hand van de feedback op een plat scherm als aan de hand van feedback van een fysiotherapeut die met ons in de driedimensionale ruimte staat? En vullen jongeren een dagboek anders in wanneer zij hier vanuit een spel of intrinsiek toe gemotiveerd zijn? Vragen uit onderzoeksprojecten waaraan ik met IJsfontein werk.

Katinka van der Kooij werkt als postdoctoraal onderzoeker aan de TU Delft en VU Amsterdam. Samen met IJsfontein werkt zij aan een game die de behandeltrouw van cannabisverslaafde jongeren ondersteunt. Daarnaast onderzoekt zij hoe fundamenteel wetenschappelijk kennis over het aanleren van bewegingen toegepast kan worden in revalidatiegames. Een project waarin IJsfontein deelneemt aan een gebruikerscommissie. Meer onderzoeken en artikelen van Katinka zijn te vinden op haar website.