26 oktober 2022

‘En, Lily, weet jij al welk boek je gaat lezen voor je fictiedossier?’

Lily ondersteunt haar hoofd met haar hand en hangt verveeld naar voren. ‘Ik hóu niet van lezen, mevrouw. Het is zo sáááááái.’ Haar mond blijft hangen in de langgerekte aa van saai. Ik vertel haar dat lezen goed voor haar is: ‘Weet je Lily, lezen is eigenlijk een soort work-out voor je hersenen. Door te lezen hou je je hersenen fit. ‘En’, zeg ik, ‘hoe meer je leest, hoe leuker het wordt.’

Lily’s hoofd ligt inmiddels op de tafel. Ze doet alsof ze bijna overleden is.

Deze scène speelde zich af in een van mijn eerste weken als zij-instromend docent Nederlands. Mijn gedachte: als ik mijn leerlingen maar vertel waaróm ze iets moeten doen, raken ze vanzelf gemotiveerd.

 Wist ik veel.

Leerlingen aan het lezen krijgen is één van de grootste uitdagingen van mijn vak. En dat maakt dat ik altijd op zoek ben naar nieuwe invalshoeken. Die vond ik bij mijn oud-werkgever IJsfontein. Zij ontwikkelden de tentoonstelling Back Street voor het literatuurmuseum in Den Haag. Doel van de tentoonstelling: jongeren aan het lezen krijgen. Uiteraard was ik nieuwsgierig. Mijn collega’s gelukkig ook. We huurden een bus en gingen op excursie naar Den Haag met alle 3^e en 4^e vmbo en havo klassen.

Vrijwillig bezig met literatuur

Na een korte uitleg over hoe we de spellen met onze polsband konden activeren openden de deuren naar Back Street. Een wirwar van kleine steegjes vanuit waar je 10 verschillende ruimtes kon bereiken. Een tattoo shop, een bunker, een omgebouwde limousine, een oude arcade hal, een gym vol met spiegels, een Mexicaanse cantina en meer. De leerlingen zwermden uit en gingen spelen, of maakten een selfie in een van de mooie ruimtes vol met boeken. Binnen no time was iedereen vrijwillig bezig met literatuur.

Hoe kon dat?

Ik belde mijn oud-collega en hoofdontwerper van deze tentoonstelling Raimond Reimers. Wat was zijn gedachtegang? ‘Het eerste wat ik wilde weten was niet: hoe krijgen we jongeren aan het lezen. Ik wilde weten waarom ze niet lezen’, vertelt hij. Hij verwijst naar onderzoek van bijzonder hoogleraar leesgedrag Roel Steense. Steense omschrijft 6 mogelijke drempels:

• Autonomie: kan ik kiezen wat ik lees?
• Interesses: kan ik lezen wat ik interessant vind?
• Vertrouwen: weet ik dat ik het kan?
• Verbondenheid: hoor ik erbij als ik lees?
• Waarde: vind ik lezen belangrijk?
• Beheersingsdoelen: wil ik er beter in worden?

 

Deze drempels, of liever gezegd het wegnemen van zoveel mogelijk van deze drempels, vormden de leidraad in het ontwerp. Het team ging uit van 10 onderwerpen die de breedte van de literatuur laten zien. Denk aan liefde, avontuur, pesten en rouw. ‘Maar’, vertelt Raimond, ‘dit zijn nog steeds hele grote onderwerpen, ik wilde het echt bij hun interesses laten aansluiten.’ Een voorbeeld: om inspiratie op te doen dook het team in de meest populaire Young Adult boeken. Conclusie? Het moet niet gaat over liefde, maar over dating. Dát is wat hun interesse heeft. Dit onderwerp werd de basis voor een spel waarbij jongeren in een omgebouwde limousine kunnen experimenteren met het maken van een date. In elk spel komen verschillende YA boeken op subtiele wijze terug. De karakters uit de boeken fungeren als avatar in het spel. Op die manier hoeven de jongeren zichzelf niet bloot te gaven, maar kunnen ze het wel hebben over lastige onderwerpen. Jongeren ervaren zo dat je in literatuur erkenning voor je eigen problemen kan vinden en inzicht kan krijgen in de problemen van vrienden om je heen.

Gateway boek 

Het doel van de tentoonstelling is om jongeren aan het lezen te krijgen. Iedere expert is het erover eens dat dat alleen lukt met het juiste boek. Raimond vertelt dat in de game wereld gesproken wordt over een gateway spel. Dat is hét spel, waardoor je spelletjes spelen leuk gaat vinden. Zo kan je ook spreken van een gateway boek. Dat ene boek dat qua niveau en onderwerp zo goed bij je past dat je die leeservaring krijgt waar iedereen die van lezen houdt het over heeft: dat gevoel dat je niet meer wilt stoppen. Na afloop van het bezoek ontvangen alle leerlingen daarom een mail met daarin toegang tot een zoekmachine waarin boeken staan die afgestemd zijn op de keuzes die ze in de spellen van Back Street hebben gemaakt.

Show don’t tell

Back Street is een fantastisch voorbeeld van show don’t tell. Een wijsheid die in bijna elke leersituatie effectief is.  En dat is precies wat docenten hiervan kunnen leren. Stop met artikelen lezen (en delen) over hoe slecht het is gesteld met de leesvaardigheid. Stop met artikelen lezen die je uitleggen waarom lezen goed is voor je brein. Stop. Ga boeken lezen! Veel.  Lees en laat zien dat je leest. Zo las ik laatst ‘de geschiedenis van mijn seksualiteit’ van Tobi Lakmaker tijdens een stil lezen uurtje. Ik zat hardop te grinniken en zag Lily denken. “Zit ze nou te lachen om een boek? Kan dat?”

Zeker weten, Lily.

door Marieke Roël – docent Nederlands bij X11 media en vormgeving