IJsfontein Homepage

26 september 2014

‘John Anderton,’ schreeuwt een advertentie. ‘You could use a Guinness right now!’ Rustig door een winkelcentrum lopen is er niet bij voor hoofdcommissaris Anderton (Tom Cruise) in Minority Report. Advertenties scannen zijn brein, weten wat hij wil en proberen hem te verleiden. De billboards zijn onontkoombaar, bijna intimiderend en too much; de geldzucht druipt er vanaf. Je zal maar in zo’n wereld leven!

Maar toch, zou het soms niet fijn zijn als je omgeving met je meedenkt en op een integere manier inspeelt op je behoeften? Ik denk van wel.

Slimme stad

Een slimme stad is in mijn visie een stad die inspeelt op de behoeften van mensen en als het ware met hen praat. Interactieve technologieën maken deze dialoog tussen de stad en haar bewoners/bezoekers mogelijk. Chipkaarten, apps en andere interactieve middelen worden ingezet om steden leefbaarder, efficiënter, veiliger, democratischer of duurzamer te maken.

Een voorbeeld van een Smart City in oprichting is Masdar City in Abu Dhabi. Op dit project werken staatsbedrijf Mubadala, architect Norman Foster en bedrijven als Siemens en Mitsubishi sinds 2006 aan de eerste stad die volledig draait op duurzame energie. Monitoren houden het energieverbruik van bewoners in de gaten en grijpen waar nodig in, bijvoorbeeld wanneer iemand te lang doucht of een koelkastdeur laat openstaan. Masdar City moet in 2025 klaar zijn.

De meeste Smart City projecten zijn echter minder omvangrijk. Ze richten zich op onderdelen van het stadsleven, niet op het creëren van een compleet nieuwe stad. Wie bijvoorbeeld in Seoul op de bus of metro wacht, kan altijd up-to-date reisinfo krijgen. Reizigers kunnen met hun mobiele telefoons een kaart opvragen waarop met een stip het naderende voertuig wordt aangegeven. In 2010 hadden al veertien Japanse gemeenten een kindveiligheidsservice: de Kodomo Minamori Service. Kinderen krijgen een zender mee die een signaal uitzendt aan leesapparatuur in de publieke ruimte. De ouder ontvangt een sms of e-mail als het kind bijvoorbeeld langs het leesapparaat bij zijn school loopt.

Dichter bij huis: sinds 2012 kunnen geïnteresseerden bij de gemeente Amsterdam verkeers- en vervoersdata opvragen. Van gegevens over parkeergebieden tot realtime informatie over files rondom Amsterdam. Met deze open data zijn al verschillende handige apps gemaakt, zoals Parkshark, waarmee automobilisten snel goedkope parkeerplekken kunnen vinden. Met het open dataprogramma won Amsterdam de World Smart Cities Award 2012. Sinds enkele jaren heeft de stad een platform waarin overheden, bedrijven en kennisinstellingen samenwerken om van metropoolregio Amsterdam een pientere stad te maken. Wubbo Ockels’ project om de grachtengordel groener te maken is eruit voortgekomen. Evenals Health-Lab, een ICT-project om de zorgverlening efficiënter te maken en ervoor te zorgen dat iedere Amsterdammer in 2025 ‘de regie over zijn of haar zorg kan voeren’.

High System High empathy

Smart Cities moeten worden ontwikkeld vanuit de behoeften van permanente bewoners, expats, dagjesmensen en toeristen. Dat deze Smart City toepassingen toegevoegde waarde moeten hebben, staat buiten kijf. Digitalisering om de digitalisering alleen? Néé, ik wil de stad intelligenter maken om te voorzien in de praktische behoeften van stadsmensen. Níet op een ‘zakelijke’ manier, maar op een speelse. Een goed installatie- of gameontwerp prikkelt door in te spelen op de menselijke wens om verrast of beloond te worden, op scoringsdrang. Het gevolg? Mensen willen meedoen én het keer op keer opnieuw doen.

Behalve doeltreffend zijn deze oplossingen ook leuk en uitdagend. Een mooi voorbeeld is de pianotrap op een station in Stockholm, waarmee mensen worden gestimuleerd de trap te nemen in plaats van de roltrap. Dit soort oplossingen gieten een scheut ‘Amélie Poulain’ in de samenleving. Dit behulpzame alter ego van actrice Audrey Tautou is sociaal, positief en vrolijk en past in de stad die ik voor ogen heb: high system, high empathy, een term bedacht door de auteur Charles Leadbeater. Hij beschrijft een kwadrant waarmee je de wereld en alles daarin kunt indelen – steden, bedrijven, regeringen. Het vervallen, corrupte Baltimore uit HBO-serie The Wire is een voorbeeld van low system, low empathy. Bij de Waltons gaat het er gezelliger aan toe, maar de familie is allesbehalve een geoliede machine. Ze staan voor low system, high empathy. De overgeorganiseerde, kille Stasi-wereld uit Das Leben des Anderen staat lijnrecht tegenover hen: high system, low empathy. Ik ga voor een efficiënte én ‘warme’ stad: high system, high empathy.

Virtueel zenuwstelsel

Om toeristen te informeren, zouden we bijvoorbeeld een audiotour door Amsterdam kunnen maken. Of een game, denk aan een kruising tussen Monopoly en Trivial Pursuit. Online versies zijn mogelijk. Voor het VMBO-project Face Your World van kunstenares Jeanne van Heeswijk ontwikkelden wij software waarmee kinderen uit de Staalmanbuurt (Nieuw-West) hun leefomgeving virtueel kunnen veranderen. In een lesprogramma vertelden we ze hoe ze in real life mee kunnen werken aan de buurtinrichting. Soortgelijke programma’s kunnen wij ook voor volwassenen ontwikkelen.

Een andere Smart City optie: een virtueel zenuwstelsel waarop de pret- en pijnpunten van Amsterdam staan. Deze informatie komt van fun- en irritatiemeters. Bij grote evenementen zetten we funmeters, bij notoire pijnpunten irritatiemeters. Er zou een irritatiemeter kunnen komen bij de eeuwigdurende wegwerkzaamheden achter CS. Met één druk op de knop kunnen mensen melden dat ze balen. Hoe meer mensen er drukken, hoe roder de meter wordt. En hoe groter de kans dat die ontploft. De meters staan in contact met gemeentebestuurders. Zij kunnen zien hoe hun projecten worden gewaardeerd en aan welk probleem ze prioriteit moeten geven. Op een digitaal scorebord wordt bijgehouden welke ambtenaar het meest adequaat regeert en welke het minst. Alle pret- en pijnpunten staan op een digitale kaart. De kaart geeft het gevoel van Amsterdam weer. Met ons zenuwstelsel kunnen Amsterdammers hun ergernissen en vreugde laten zien én het soms onbereikbare gemeentebestuur direct beïnvloeden. Democratie in optima forma.

Techniek als ultimum remedium

Wil je de stad via installaties en games met stadsmensen laten praten, dan zijn meestal interactieve technologieën nodig. Maar van een wereld vol techniek wordt niemand gelukkiger. Techniek zou een ultimum remedium moeten zijn. Bedenk ook: een stad is al een behoorlijk intelligente omgeving. De mensen die er leven denken met elkaar mee, anticiperen op elkaar. Ze kunnen onderling veel problemen oplossen. Pas bij problemen waarbij dat niet kan, komen technologische oplossingen in beeld.

Welke Smart City oplossing je ook bedenkt, het moet inhoudelijk kloppen en er goed uitzien. Ze mogen ‘de horizon niet vervuilen’. Grote flatscreens doen dat wél en horen niet thuis in ‘onze’ stad: te sciencefiction. Bij voorkeur kies ik voor een natuurlijke integratie en transparantie van de techniek.

Ook moet het in één oogopslag duidelijk zijn wat de gebruiker kan verwachten. QR-codes geven een extra dimensie aan gebouwen. Slim, maar waarom dat vage grafische teken? De brug naar een extra informatielaag slaat toch niemand? Dat moet beter. In een empathische stad moeten mensen intuïtief kunnen aanvoelen wat hun omgeving aanbiedt of vraagt.

Hayo Wagenaar (1966) is creatief directeur van IJsfontein. Voor Hayo gaat interactie over de dialoog die je wilt aangaan met de eindgebruiker. Op deze manier zoekt hij een intense en zinvolle ontmoeting tussen inhoud, ontwerper en belever van de interactieve applicatie. Deze manier van ontwerpen werd al beloond met een BAFTA-award en een Jan Kassies Oeuvre prijs van Het Stimuleringsfonds / Mediafonds.

tekst